Τα ρητορικά κείμενα της β΄κατεύθυνσης αφορμή για ...αγώνα επιχειρηματολογίας

Details

Created on Thursday, 21 March 2013 14:44

ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΜΙΑ ΑΛΗΘΕΙΑ;

 Η ρητορική στην αρχαιότητα αποτέλεσε μία πολύπλευρη εκπαιδευτική πρακτική, με στόχο τη διαμόρφωση πολιτών, που με τη δράση τους εντός του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου μπορούσαν, τόσο να αποφασίζουν κατάλληλα στα δικά τους ζητήματα, όσο κυρίως να διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία της ιδανικής πολιτείας. Η παραπάνω εκπαιδευτική διαδικασία είχε ως σκοπό να αναδείξει την ορθή, προσωπική κρίση του καθενός, όχι όμως αποξενωμένη από την κρίση της υπόλοιπης κοινωνίας, αλλά πλήρως ενταγμένη στην κοινή γνώμη. Η ορθή κρίση ωστόσο του πολίτη συνδεόταν με την ορθή εκδήλωση της αρετής και αποδεικνυόταν μέσα από τη δράση του. Βρισκόταν πάντα σε συνάρτηση με την αντίστοιχη αρετή της υπόλοιπης κοινωνίας, αφού συνολικά η δράση των πολιτών στόχευε ανέκαθεν στην αρετή της πόλης.

Είναι φανερό λοιπόν πως η δύναμη του λόγου είναι μεγάλη και ότι οι άνθρωποι μπορούν να πεισθούν για κάτι, παρά τη θέλησή τους. Ο Γοργίας χαρακτήριζε το λόγο «μεγάλο δυνάστη» και υποστήριζε ότι ο δέκτης επηρεάζεται από τους άλλους, ενώ με τους κατάλληλους χειρισμούς ο ρήτορας καλλιεργεί μια ορισμένη ψυχολογική κατάσταση. Έτσι λοιπόν, δεν υπάρχει «αντικειμενικά» σωστός ή ορθός λόγος που να απευθύνεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους. Για το Γοργία η αλήθεια υποχωρούσε μπροστά στην αποτελεσματικότητα και στην επιτυχία του λόγου. Ο ρήτορας δηλαδή δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτό που λέγεται, αλλά γι’ αυτό που επιτυγχάνεται όταν κάτι ειπωθεί.          

Βλέπουμε λοιπόν πως για το Γοργία σημασία δεν έχει η αλήθεια αλλά η αποτελεσματικότητα του λόγου στην ψυχή του ακροατή. Δεν πιστεύει πως υπάρχει κάποια αλήθεια που ο ρήτορας απλά δεν ανακοινώνει. Υποστηρίζει ότι οι λέξεις δεν αντιστοιχούν στα πράγματα αλλά ακόμη κι αν αντιστοιχούσαν, η αντιστοιχία αυτή δε θα μπορούσε να μεταφερθεί από ομιλητή σε ομιλητή. (Περί του μη όντος).          

 Η θέση ότι ο λόγος δεν αναφέρεται στην πραγματικότητα φαίνεται να υπονομεύει το επάγγελμα του ρήτορα. Καθώς όμως ο Γοργίας ήταν πονηρός, δεν είμαστε σίγουροι πως η δήλωση αυτή πηγάζει από ειλικρίνεια. Θα μπορούσε να ήταν απλά μια επίδειξη της δύναμης και των ορίων της τέχνης του.   

Τι θα συμβεί όμως αν προσπαθήσουμε να υιοθετήσουμε την άποψή του και να αποπειραθούμε να καταστρατηγήσουμε την αλήθεια και να παραβιάσουμε το συναίσθημα; Θα μπορέσουμε να πείσουμε τον ακροατή αν επιχειρήσουμε να υπερασπιστούμε το μισητό Κρέοντα ή τον αυταρχικό Βιολάντη και να κατηγορήσουμε την αποδεκτή από τους περισσότερους Αντιγόνη ή τη συναισθηματική Στέλλα Βιολάντη;                                                              

Οι μαθητές, ξεπερνώντας τον εαυτό τους, κατάφεραν τελικά να διαστρεβλώσουν την αλήθεια και να παρουσιάσουν το άσπρο μαύρο και το αντίστροφο. Όταν όμως ξαναδιάβασαν με τους συμμαθητές τους τα νέα επιχειρήματα για τα ίδια πρόσωπα, άρχισαν να αμφιβάλλουν, για το ποιος ήταν ο καλός και το αντίστροφο. Σα να ξεθώριασε το μαύρο, σα να σκούρυνε το άσπρο… Απαντήσεις δεν πήραν, ούτε βεβαιότητες. Το μόνο ίσως που τους έμεινε ήταν πως στη ζωή δεν υπάρχει μόνο μία αλήθεια και πως ο καλός είναι συνάμα και λίγο κακός και το αντίστροφο. Τελικά μήπως το μέτρο όλων είναι ο άνθρωπος , όπως έλεγε κι ο Πρωταγόρας;

                                                                           Σοφία Κανιάκα